Tengrinews.kz тілшісі соңғы онжылдықтарда атом энергетикасын дамыту туралы шешімдер қай елдерде қабылданғанын және мұндай таңдауға не себеп болғанын баяндайды. 

Соңғы онжылдықтарда көптеген елдер өздерінің энергетикалық стратегияларын қайта қарады. Қазір атом энергетикасы белсенді қолданылатын елдердің көпшілігінде (Еуропа елдері, сондай-ақ АҚШ, Жапония және Корея) алғашқы атом станциялары мен реакторлары 50-60-шы жылдары, «бейбіт атомның» өркендеу кезеңінде, атом энергиясы адамзатты алға жылжытуға қабілетті болашақ энергиясы ретінде қарастырылған кезде іске қосылды.

Кейіннен атом станцияларының құрылысына белсенді қатысқан кейбір елдер (мысалы, Германия, Италия, Испания) энергияның бұл түрінен бас тартты. Әсіресе 1986 жылы Черноболь атом электр станциясындағы апаттан және 2011 жылы Фукусима апатынан кейінгі жағдайды атап өтуге болады.

Басқа мелекеттер атом энергиясының пайдасына таза және тиімді таңдау жасады.

Ең жоғарғы жарылғыш көрсеткіш – Қытай елінде.

ҚХР-да атом энергиясын пайдалану туралы шешім 1970 жылы қабылданды. Ал осы бағыттағы әзірлемелер бұрын да жүргізілді. Елдегі алғашқы атом реакторы салыстырмалы түрде 1991 жылы Циньшань атом электр станциясында шамамен 30 жыл бұрын іске қосылды. 

Алайда, келесі онжылдықтарда Қытай атом энергетикасындағы көптеген әлемдік көшбасшыларды қуып қана қоймай, басып озды. Қазір еліміз атом энергетикасының жалпы белгіленген қуаты бойынша да, өндірілетін электр энергиясы бойынша да әлемде үшінші орында тұр. 2023 жылғы жағдай бойынша елімізде жалпы қуаты 57 гигаватт болатын 18 атом электр станциясы мен 55 реактор жұмыс істеді. Елдегі атом энергетикасы электр энергиясының шамамен 5 пайызын өндіреді. Бірақ бұл үлес 2035 жылға қарай 10 пайызға дейін өсіп, тағы 24 ректорды іске қосқысы келеді.

Атом инфрақұрылымын дамытуға деген қызығушылықтың күрт өсуіне не себеп болды? Қытай үкіметі қарқынды дамып келе жатқан экономиканы энергиямен қамтамасыз ету үшін көмір электр станцияларын жаппай пайдаланудан туындаған экологиялық жағдайды түзетуге тырысады.

Сонымен қатар, Қытайдағы атом энергиясы арқылы басқа елдерге отынға тәуелділікті азайтуға тырысады.

Сондай-ақ, атомдық отбасына жаңадан келгендердің қатарында – ең жаңа ядролық бағдарламалардың бірін іске қосқан Біріккен Араб Әмірліктері. 

Мұнда атом энергетикасы егжей-тегжейлі талдау жүргізілгеннен кейін 2007 жылы дами бастады.

Елде арнайы құрылған орган атом энергетикасы басқа нұсқалармен салыстырғанда дәлелденген, экологиялық тұрғыдан перспективалы және коммерциялық бәсекеге қабілетті энергия көзі болып табылады.

Климаттың өзгеруінен (ауа температурасы мен құрғақшылықтың жоғарылауынан) зардап шегетін елдің билігі қазба отындарын, соның ішінде атом электр станциясы өндіретін энергияны жағудан біртіндеп бас тартуға шешім қабылдады.

2012 жылы Абу-Даби маңындағы Баракта атом электр станциясының құрылысы басталды. 2024 жылдың наурызына дейін станцияның жалпы қуаты 5 мың мегаватт болатын барлық төрт энергия блогы пайдалануға берілді. Бұл 574 мың отбасын энергиямен қамтамасыз етеді.

Әмірліктер – атом энергетикасы технологияларын игерген алғашқы араб елі. Олар өте қысқа мерзімде мамандар инфрақұрылым және заңнама дайындады. БАӘ-де жаңа энергия блоктарын іске қосуды және станцияның электр энергиясын өндіруді елдің барлық энергетикасының төрттен біріне дейін ұлғайтуды жоспарлап отыр.

Қазіргі жағдайда атом энергетикасын дамыту қажеттілігін түсінген тағы бір мемлекет – Түркия.

Ел президенті Режеп Ердоғанның айтуынша, атом станциясы Түркияға экономикалық тәуелсіздікті арттыру үшін қажет. Бұрын энергетикада Түркия негізінен газ электр станцияларына сүйеніп, газды шетелден сатып алуға тура келді.

АЭС салу бойынша серіктестермен шарт бойынша алғашқы екі реактор өндірісінің 70 пайызын Түркия киловатт-сағатына 12,35 цент белгіленген бағамен сатып алады. Бұл Түркиядағы қымбат энергетика жағдайында өте тиімді.

«Аккую» станциясының төрт энеброблокының әрқайсысы 1,2 гигаватт қуаттылыққа есептелген. Толық қуатта бұл Түркия энергиясының 10 пайызын қамтамасыз етуге, алып Стамбулды толығымен электрмен қамтамасыз ету үшін жеткілікті болуы керек.

Станцияның құрылысы аяқталды. Бірінші энергоблокты іске қосу 2024 жылдың қазан айына жоспарланған.

Алдағы уақытта Түркияның тағы төрт атом электр станциясын салу жоспары бар.

Бангладеш елінде энергия тапшылығы мәселесі әсіресе өткір болды. 2010 жылдарға қарай жылына 4,5 гигаватт энергия өндірумен ел халқы мен экономикасының қажеттілігі 6 гигаватт құрады. Халықтың шамамен 48 пайызы ғана электр қуатына қол жеткізе алды.

Ал Өзбекстан атом электр станцияларын нөлден бастап салу мәселесін қарастырған. Алайда ұзақ уақыт бойы елде сейсмикалық белсенділікке байланысты осындай жобаларды жүзеге асырудан қорқады.

2018 жылы республика осы саладағы ынтымақтастық туралы келісімге қол қойды. Шешім Өзбекстанда энергия ресурстарына сұраныс 2050 жылға қарай екі есеге артады деп болжанғандықтан туындады.

Қазір елдегі энергияның негізгі көзі – табиғи газ. Өзбекстан билігі жаңартылатын көздерді дамыту есебінен энергетиканы әртараптандырғысы келді. Республиканың атом энергетикасы агенттігі басшысының пікірінше, олар сыртқы жағдайларға қарамастан жұмыс істей алатын базалық жүктемені қамтамасыз ете алмайды.

Бастапқыда Джизак облысында қуаттылығы 1,2 гигаватт болатын екі су реакторы бар атом электр станциясын салу жоспарланған болатын. 3 + буын реакторлары жер сілкінісі үшін 9 баллға дейін есептелуі керек деп хабарланды.

Құрылыс 2022 жылы басталуы керек еді. Жоба баяулады. 2024 жылдың мамырында Өзбекстан 330 мегаватт төмен қуатты атом электр станциясын салуға келісімшарт жасады (әрқайсысы 55 мегаватт болатын 6 реактор кемелерде қолданылатын атом реакторларына ұқсас технология бойынша). Аталмыш жоба – Өзбекстанда шағын қалалар мен жекелеген өндірістік нысандарды қамтамасыз ету мүмкіндігіне байланысты қауіпсіз, икемді және экономикалық тиімді.

Қуаты аз атом электр станциясының құрылысы 2024 жылы басталады деп жоспарлануда. 2033 жылы толық пайдалануға беріледі. Өзбекстанның атом энергиясы агенттігінің басшысы АЭС құрылысын халықпен талқылау мәселесіне түсініктеме бере отырып, ел Конституциясына сәйкес бұл мәселелерде референдум өткізудің қажеті жоқ. Жергілікті қоғамдық тыңдаулар өткізілетіні атап өтілді.

2023 жылы Финляндияда қуаты 1,6 гигаватт болатын «Олкилуото» атом электр станциясында елдегі бесінші ядролық реактор іске қосылды. Ол Еуропадағы ең қуатты атом электр станциясының блогына айналды және әлемдегі ең қуатты үшінші орынға ие болды және елдегі барлық электр энергиясының 10 пайызынан астамын өндіреді.

Жаңа блоктың құрылысы 2002 жылы Финляндия Парламентінде дауыс беруден бұрын болды. Сол кезде депутаттардың көпшілігі қолдап дауыс берді – тек «жасылдар» партиясында бастаманы қолдамады.

Бұл Еуропада ядролық реактор салу туралы 10 жылдан астам уақыттағы алғашқы шешім болды. Құрылыстың себептері ретінде экономикалық, энергетикалық және экологиялық мәселелер көрсетілген. Елдегі мамандар атом энергетикасы Финляндия үшін ең арзан нұсқа деген қорытындыға келді. Оныншы жылдардан бастап елде үшінші атом электр станциясының құрылысы жоспарланды. Жоба бойынша келісімшарттардың бұзылуына байланысты процесс ұзаққа созылды.

АЭС есебінен энергия өндіруді кеңейту мүмкіндігін қарастыратын тағы бір еуропалық ел – Словения.

Ел аумағында 1980 жылы 750 мегаваттқа бір реакторы бар «Кршко» атом электр станциясы салынды. Салыстырмалы түрде аз қуатқа қарамастан, Словенияға деген қажеттіліктің 25 пайызын және Хорватияның электр энергиясына деген қажеттілігінің 15 пайызын қамтамасыз етеді.

2043 жылы реактордың қызмет ету мерзімі аяқталып, Словенияда жаңа реактор салу мәселесі көтерілді. 2022 жылы елдің премьер-министрі «Кршко»- да екінші реактор салуға қоғамдық мақұлдау алу үшін референдум өткізілетінін мәлімдеді. Словениядағы Референдум 2024 жылдың екінші жартысында өтуі керек. Егер халық «ИӘ» деп дауыс берсе, онда 2,4 гигаватт реакторлардың құрылысы басталуы мүмкін. Соңғы шешім 2027 жылға қарай қабылданады.

Еуропа елдерінің ішінде атом энергетикасын Польшада да дамыту жоспарлануда. Елдегі энергияның шамамен 63 пайызы көмірді жағу арқылы өндіріледі (ел Еуропада оның қоры бойынша көш бастап тұр). Ел атмосфераға зиянды шығарындыларды азайтуға тырысып, балама ретінде атом энергетикасы қарастырылады.

2021 жылдың қарашасында Польшада жүргізілген сауалнама азаматтардың 74 пайызы атом электр станцияларының құрылысын қолдайтынын көрсетті.

2023 жылы поляк ұлттық компаниясы американдық Westinghouse компаниясымен Польшада жалпы қуаты 3,7 гигаватт болатын үш энергоблоктан тұратын алғашқы коммерциялық атом электр станциясын салу туралы негіздемелік келісім жасады. Жоба 2033 жылға дейін аяқталуы мүмкін деп күтілуде. Сонымен қатар, Польшаның әртүрлі аймақтарында 300 мегаватт шағын модульдік реакторлардың құрылысы басталуы мүмкін.

Еске салайық, мемлекет басшысы Қасым-Жомарт Тоқаев атом электр станциясы бойынша референдум күнін атап өтіп, тиісті Жарлыққа қол қойды. – ҚАУЛЫ ЕТЕМІН: 2024 жылғы 6 қазанда Республикалық референдум өткізілсін. Республикалық референдумға мынадай сұрақ шығарылсын: «Сіз Қазақстанда атом электр станциясының құрылысымен келісесіз бе?»- делінген құжатта.