@Pavlodarnews.kz тілшісі атом электр станцияларының тарихымен бөлісті.

Атом электр станцияларының (АЭС) тарихы XX ғасырдың ортасында басталды. Алғашқы атом электр станциясы 1954 жылы Ресейдегі Обнинск қаласында салынды. Бұл станцияның қуаты 5 мегаватт болды және ол алғашқы болып атом энергиясын өнеркәсіптік деңгейде электр энергиясына айналдыруға мүмкіндік берді. Осы сәттен бастап, атом энергетикасы әлем бойынша қарқынды дами бастады.

1950-1960 жылдары көптеген елдер атом энергетикасын дамытуды белсенді түрде қолға алды. АҚШ, Франция, Ұлыбритания және басқа да дамыған елдерде АЭС-тер салынып, атом энергиясы электр энергиясын өндірудің маңызды көздерінің біріне айналды. ХХ ғасырдың екінші жартысында атом энергиясының бейбіт мақсатта қолданылуы кеңінен таралып, энергетикалық жүйелердің тұрақтылығын арттыруға мүмкіндік берді.

«Туған атом»

Қазақстанда да атом энергетикасының дамуы жолға қойылған. Маңғыстау облысындағы Ақтау қаласында 1973 жылы қуаты 350 мегаватт болатын БН-350 реакторы іске қосылған болатын. Бұл реактор елдегі алғашқы және бірегей су тұщытатын атом электр станциясы болды. Бүгінде Қазақстан ядролық отынды өндіруде әлемдік көшбасшылардың бірі ретінде танылып отыр.

Шевченко қаласындағы (қазіргі Ақтау) атом электр станциясы – Қазақстанда және әлемде ерекше орын алатын энергетикалық нысандардың бірі. Бұл станция жылдам нейтрондар негізінде жұмыс істеген алғашқы өнеркәсіптік атом электр станцияларының бірі болып саналады. Станция КСРО кезеңінде Маңғыстау түбегінде, Каспий теңізінің жағалауында орналасқан Шевченко (қазіргі Ақтау) қаласында салынған.

Шевченко атом электр станциясындағы негізгі қондырғы – БН-350 реакторы. Бұл реактор жылдам нейтрондар негізінде жұмыс істейтін, суытқыш ретінде сұйық натрийді қолданатын алғашқы өнеркәсіптік реакторлардың бірі болды. БН-350 реакторы 1973 жылы іске қосылып, 1999 жылға дейін тұрақты жұмыс істеп келді.

БН-350 реакторының басты ерекшелігі оның көп мақсатты болуы еді. Бұл реактор тек электр энергиясын өндіру үшін ғана емес, сонымен қатар Каспий теңізінің суын тұщылату үшін де қолданылды. Реактордың қуаты шамамен 350 мегаватт болды, бұл Ақтау қаласын және жақын маңдағы өндірістік кешендерді электр және тұщы сумен қамтамасыз етуге жеткілікті еді.

Шевченко атом электр станциясы КСРО-ның сол кездегі атом энергетикасы саласындағы жетістіктерінің бірі болды. Ол әлемдегі алғашқы су тұщыту мақсатында қолданылған АЭС-тердің бірі ретінде тарихта қалды. БН-350 реакторының арқасында Ақтау қаласы Каспий теңізінің суын тұщы суға айналдыру арқылы ауызсумен қамтамасыз етілді. Бұл шешім Маңғыстау өңіріндегі су тапшылығы мәселесін шешуге үлкен үлес қосты.

БН-350 реакторы 26 жыл бойы сенімді жұмыс істеді. 1999 жылы ол ресми түрде жабылып, қазір оның бөлшектелуі және радиоактивті қалдықтарды қауіпсіз сақтау жұмыстары жүргізілуде.

АЭС-тің жұмыс принципі

Атом электр станциясының негізгі жұмыс принципі ядролық реакцияны пайдалану арқылы энергия алу болып табылады. Бұл процесс ядролық отынның (көбінесе уран немесе плутоний) бөліну реакциясына негізделген. Реакторда ядролық бөліну реакциясы жүзеге асқанда, үлкен мөлшерде жылу бөлінеді. Бұл жылу суды буға айналдырады, ал бу турбинаны айналдырып, электр генераторына механикалық энергияны береді. Генератор өз кезегінде электр энергиясын өндіреді.

АЭС-тің артықшылықтары

Атом электр станцияларының бірнеше маңызды артықшылықтары бар: АЭС-тер көмір немесе табиғи газбен жұмыс істейтін станциялармен салыстырғанда әлдеқайда көп энергия өндіре алады. Бірнеше грамм ядролық отын миллиондаған киловатт-сағат энергия беруге қабілетті.

АЭС-тер парниктік газдарды атмосфераға шығармайды, сондықтан олар климаттың өзгеруімен күресте маңызды рөл атқарады. Көмір, мұнай немесе газ сияқты қазба отындарды жағу кезінде атмосфераға көмірқышқыл газы шығарылады, ал АЭС-терде мұндай шығарындылар мүлдем жоқ.

Атом станциялары үзіліссіз жұмыс істей алады және электр энергиясын өндірудің тұрақты көзін ұсынады. Олар ауа райына немесе табиғи ресурстардың қолжетімділігіне тәуелді емес, бұл энергетикалық тұрақтылықты арттырады.

Атом реакторлары өте көп мөлшерде энергия өндіре алады, бұл әсіресе энергия тапшылығы бар өңірлер үшін маңызды. Ядролық отынның қызмет ету мерзімі ұзақ, оны жиі ауыстырудың қажеті жоқ. Бұл электр энергиясын өндірудің үзіліссіз процесін қамтамасыз етеді.

Атом электр станциялары әлемдегі энергетикалық баланстың маңызды элементіне айналып отыр. Олардың тиімділігі жоғары, қоршаған ортаға зияны аз және энергия өндіруде тұрақтылықты қамтамасыз етеді. Қазақстан сияқты ресурстарға бай мемлекеттер үшін атом энергетикасы болашақта энергия қауіпсіздігін нығайтудың маңызды жолы бола алады.