Алматы қаласының әкімі Ерболат Досаев Медеу ауданының тұрғындарымен кездесуде құрылысы қатып қалған тұрғын үй кешені үлескерлерінің өтінішін тыңдады. Құрылыс салушы салынған ақшаны қайтармайды, ал үлескерлердің атында тұрғын үй жоқ екенін айтады. Құрылыс салушылардың заңсыз әрекеттерінен туындаған, қарапайым азаматтар алданып қалған кезекті жағдай – салынған қаражат та, тұрғызылған тұрғын үй де жоқ.

Қазақстан Тұрғын үй Компаниясы АҚ баспасөз қызметінің мәліметінше, тұрғын үй құрылысына үлестік қатысу Қазақстанда тұрғын үй сатып алудың танымал тәсілі болып табылады, ол өзінің басты артықшылығы – дайын жылжымайтын мүлікпен салыстырғанда неғұрлым қолжетімді бағасымен тартады. Алайда, егер құрылыс салушы да, үлестік құрылыс объектісі де тексерілмесе, құрылыс кезеңінде тұрғын үй сатып алу проблемаға айналуы мүмкін.

Үлескерлердің құқықтарын қорғау бойынша мемлекет жүргізіп жатқан барлық жұмыстарға қарамастан, құрылыс кезеңінде тұрғын үй сатып алғысы келетін азаматтар бірқатар проблемаларға тап болуы мүмкін, олардың тамыры өз құқықтарын білмеу болып табылады.

Сондықтан ықтимал тәуекелдерді болдырмау үшін болашақ сатып алушыларға үлестік құрылыс саласындағы құрылыс компанияларына қойылатын негізгі талаптарды білу маңызды.

Әрбір әлеуетті үлескер девелоперлер өз қаражатын әкімдіктің рұқсатын немесе «Қазақстан Тұрғын үй Компаниясы» АҚ («ҚТК» АҚ) кепілдігін алғаннан кейін ғана тарта алатынын білуі тиіс. Бұл талап «Тұрғын үй құрылысына үлестік қатысу туралы» ҚР Заңында жазылған. Бұл ретте сатып алушымен бекітілген үлгілік нысанға сәйкес үлестік қатысу туралы шарт міндетті түрде жасалуы тиіс.  

Бұл туралы құрылыс салушымен құжаттарға қол қоймас бұрын білу маңызды, өйткені кейбір компаниялар азаматтардың қаражатын брондау, алдын ала сатып алу-сату, инвестициялау және т.б. шарттар жасасу сияқты заңсыз тәсілдермен тартады. Егер үлескерлермен осындай шарттар жасалған болса, онда тұрғын үй алуға кепілдік жоқ.

Үлестік қатысу шартының үлгілік нысаны Қазақстан Республикасы Ұлттық экономика министрінің бұйрығымен бекітілген. Бұл шарт жазбаша нысанда жасалады және назар аударыңыз, қол қойылғаннан кейін ол жергілікті әкімдікте «Қазтізілім» тұрғын үй құрылысына үлестік қатысудың бірыңғай ақпараттық жүйесі арқылы тіркелуі тиіс. Шартты тіркеу фактісі бойынша төлем үшін негіз болып табылатын тиісті үзінді көшірме беріледі.

Сондықтан, егер сатып алушы олардың орнына мүлдем басқа құжаттарға, мысалы, заңсыз деп саналатын инвестициялау немесе брондау шарттарына қол қойса, онда оның ақшасыз және пәтерсіз қалу ықтималдығы жоғары. Шынында да, заң бойынша ол үлестік құрылысқа қатысушы болып саналмайды және үлескер ретінде өз құқығын қорғай алмайды. Құрылыс салушы сатып алушылардың өз міндеттемелерін орындамаған жағдайда, ешкім тұрғын үймен қамтамасыз етпейді. Сондай-ақ, бір пәтер бірден бірнеше адамға сатылған кезде қосарланған сату қаупі бар.

Мұндай проблемаларды болдырмау үшін 2021 жылы «ҚТК» АҚ «Тұрғын үй порталы» ақпараттық жүйесін іске қосты (homeportal.kz), онда «Үлестік құрылыс объектілері» бөлімінде кез келген азамат үлескерлердің қаражатын тартуға қажетті рұқсаты немесе «ҚТК» АҚ кепілдігі бар барлық заңды түрде салынып жатқан үлестік құрылыс объектілері туралы ақпарат ала алады. Объектілер бойынша деректер «Қазтізілім» тұрғын үй құрылысына үлестік қатысудың бірыңғай ақпараттық жүйесінен келіп түседі.

Бұдан басқа, «Тұрғын үй порталында» әкімдіктің рұқсатынсыз немесе «ҚТК» АҚ кепілдігінсіз үлескерлердің қаражатын заңсыз тартатын құрылыс салушылар туралы ақпарат жарияланады. Бұл ақпаратты әкімдіктер ұсынады. 

2023 жылы «Тұрғын үй порталы» базасында үлескерлердің жеке кабинеті іске қосылды, ол азаматтарға өздерінің үлестік қатысу шартын тіркеу фактісін және тиісті үзінді көшірменің бар-жоғын тексеруге мүмкіндік береді.

Осылайша, «Тұрғын үй порталы» тұрғын үй салу үшін үлескерлердің қаражатын заңсыз тартумен айналысатын азаматтарды құрылыс салушылардан қорғауға мүмкіндік береді.