@Pavlordarnews.kz тілшісі арнайы маманмен балаға гаджеттерді қанша жастан бастап, қолдана беруге болатыны, сондай-ақ оған тәуелді болмаудың жолдары жайлы әңгімелесті.

Психолог Сәуле Байжырыкова – Павлодар облысының Ы. Алтынсарин атындағы дарынды балаларға арналған облыстық қазақ гимназия-интернатында өзін-өзі тану сабағынан сабақ берген тәжірибелі ұстаз. Бүгінде зейнеткерлікке шықса да адамдарды жеке мәселелері бойынша қабылдап, психологиялық көмек көрсетеді. 

Сарапшы смартфонның иесі болуға дайын екендігін білдіретін белгілі бір жас немесе нақты қағидасы болмаса да, ең алдымен, жетілудің кейбір сипаттамаларына назар аударуды ұсынады. Мәселен, балаға сатып алатын ойыншықтар ұзаққа жарайды ма, әлде бір аптадан кейін олар бұзылып, жоғала  ма? Бала өз заттарының қай жерде жатқанын біле ме және бөлмеде тәртіпті сақтай ала ма? Оның жауапкершілік сезімі бар ма? Немесе ол үй жануарларын ата-ананың ескертуінсіз тамақтандыра ала ма, үстелдің үстін өздігінен жинай ала ма? Жекеменшік заттарын қадағалай ала ма? 

– Қолында телефоны бар баланы бір жастан бастап, бірден байқауға болады. Ата-аналар балаға назарын аудару және тыныштандыру үшін көңілді әндер, суреттер, мультфильмдерді қосады. Дегенмен, анасы мен әкесі гаджетпен ойнауға рұқсат беретін болса, онда біраз уақыттан кейін бала оны әдеттегідей қабылдай бастайды. Кейін, тіпті өзі смартфонды  қайтаруды талап етеді. Бірақ бұл жаста баланың жеке смартфоны болуы мүлдем дұрыс емес, – дейді психолог Сәуле Байжырыкова.

Оның айтуынша, 4-6 жаста балаға ата-анасының телефонын пайдалануға рұқсат беруге болады. 

– Неге десеңіз, жасы ұлғайған сайын, сондай-ақ ұсақ моторика мен ақыл-ой процестерінің дамуымен балалар техниканың кереметін өздері басқаруды үйренеді. Олар ашық түстерді, дыбыстарды, телефонмен ұзақ минуттық ойындармен әрекеттесуін қалайды. Бірақ төрт жасында баладан телефон алуға тырысқанда импульстік қарсылыққа тап болуы мүмкін. Бала гаджетті өзінің меншігі деп санайды, негізі төрт-бес жаста да смартфон аса қажет емес, – дейді ол.

Спикердің сөзінше, егер баланың қолындағы телефон тәулік бойы болса, онда бұл – тек ересек адамның арқалайтын үлкен жауапкершілігі.

Сондай-ақ, баламен «келісімшарт» туралы келіссөздер жүргізуге болады. Телефон – бұл құқық емес, артықшылық, егер оны пайдаланудың маңызды ережелері бұзылса, ата-аналар оны кері ала алады. 

Психолог телефонды қашан және қалай пайдалануға болатыны жайлы жазуға кеңес береді. Мысалы, тамақтану немесе үй тапсырмасын орындау кезінде қолдануға болмайды, қолданбаларды өзіңіз жүктейсіз бе, гаджет жоғалған немесе сынған жағдайда не істеу керек сияқты сұрақтар төңірегінде келісуге болады. Балаға телефонның ойын-сауық пен пайдаға арналған гаджет еместігін, балаларды таңдау жасауға, қауіпсіз және ақылды шешімдер қабылдауға, жауапкершілікке үйретудің тағы бір мүмкіндігі деп түсіндірген дұрыс. 

Сондай-ақ, ата-аналардың өз тәжіриесінде балаларға смартфонды қандай жастан бастап, қолдануға рұқсат бергендері жайлы да сұрадық.

– Ұлым – 7 жаста. Жеке телефон туралы әңгіме жазда бірінші сыныпқа дейін пайда болды. Қыркүйектен бастап күндіз баламен байланыста болу маңызды екенін түсіндік. Ұлымызға қарапайым телефон сатып алдық, оның қоңырау шалып, SMS жаза алатындығына көз жеткіздік. Ал ойындар мен бейнелер үшін күніне екі сағат планшетті қолдануды ұсындық, әкесі қадағалап уақытылы алып отырады. Бұл – ең дұрысы деп ойлаймын, күні бойы қолданатын болса, телефонға тәуелділік пайда болатынын ойладым, – дейді ата-ана Нұргүл Омарова. 

Психологтың айтуынша, ата-аналар мектеп жасына дейінгі және балаға өзінің заманауи байланыс көзін алуға мүмкіндік беретін, бірақ жеңілдетілген нұсқада, яғни қоңырау шалу түймелері және басқа да қарапайым функциялары бар гаджетті сатып алуды ескертеді. Бұл жағдайда балалар заманауи ойындарды, фотосуреттегі сәтті кадрларды талқыламайды және гаджетке «тәуелділікті» алмайды.

Негізінен, ата-аналар телефонды сатып алуға тұрарлық па деп күмәнданады, өйткені олар бала «социумнан жоғалады» деп алаңдайды. Бұған жол бермеу үшін ата-аналардың баланың өміріне қосылу деңгейі сапалы түрде жоғарылауы керек. Ата-аналар мен балалардың өзара әрекеттесуі үшін уақыт пайда болған кезде нәрестелер телефондағы «тәуелділік» қажеттілігіне мұқтаж болмайды.