@Kazinform агенттігінің меншікті тілшісі жаңа АЭС реакторларын салу және әлемнің негізгі атом елдерінде атом энергетикасы саласын дамыту туралы шешімдердің қалай қабылданғаны туралы өз материалында мәлімдеді.

Ұлттық электр энергиясын өндірудегі АЭС үлесі бойынша көшбасшы ел – Франция. 

АЭХА-ның 2023 жылғы деректері бойынша, әлемде өндірілетін барлық энергияның шамамен 10 пайызы атом энергетикасына тиесілі. Дүниежүзілік ядролық қауымдастықтың мәліметінше, бүгінгі таңда әлемнің 32 елінде 400-ге жуық ядролық реактор жұмыс істейді. Сондай-ақ, 60 ядролық реактор бүкіл әлем бойынша салынуда, тағы 110-ы жоспарлау сатысында тұр.  Бұл ретте салынып жатқан және жоспарланған реакторлардың көпшілігі Азияда орналасқан. 

МАГАТЭ деректеріне сүйенсек, АЭС-те өндірілетін электр энергиясының үлесі 2023 жылғы желтоқсандағы жағдай бойынша Францияда 65 пайызын құрады.

Сарапшылардың бағалауынша, 2017 жылғы президенттік сайлауда энергетика тақырыбы Эммануэль Макронға прогрессивті және «экологиялық» кандидаттың бейнесін қалыптастыруға көмектесті. Президенттікке үміткер Макронның энергетикалық күн тәртібі 2025 жылға қарай елдегі атом энергиясының үлесін 75 пайыздан 50 пайызға дейін төмендетуге уәде берді.

Алайда 2022 жылы, Covid-19 пандемиясынан кейін Макрон елдің жаңа энергетикалық саясатын белгіледі. Белфор қаласында сөйлеген сөзінде француз атом энергетикасын дамытудың алдағы 30 жылға арналған жоспарын ұсынды. Оған сәйкес 2035-2045 жылдар аралығындағы EPR2 типті алты жаңа атом реакторының құрылысы, 2045-2065 жылдар аралығындағы сегіз қосымша EPR реакторлары қарастырылған.

Ол өз сөзінде тиісті компаниялар мен органдарға қолданыстағы реакторлардың қызмет ету мерзімін 50 жылдан астам ұзарту мүмкіндігін зерттеу міндетін жүктеді. Сол сөзінде Франция президенті өзінің энергетикалық саясатының бейбіт атомды дамыту пайдасына өзгеруінің негізгі себептерін атады: шетелдік энергия жеткізушілерден энергетикалық тәуелсіздік, 2050 жылға қарай электр энергиясына сұраныстың күтілетін 35 пайыздың өсуі, электр энергиясы бағасының өсуін тежеу, жаңа жұмыс орындарын құру және көміртегі бейтараптығы.

— 30 жыл ішінде атом энергиясын қайта іске қосу жоспары Францияны әлемдегі қазба отындарынан толығымен құтылған алғашқы ірі елге айналдыруы керек. Климаттық талаптарға сәйкес өнеркәсіптік энергетикалық тәуелсіздігімізді нығайтуы керек – Президенттік өкілеттіктердің кеңдігін пайдалана отырып, Эммануэль Макрон елдің жаңа энергетикалық бағытын анықтады.

Ел аумағындағы Атом электр станцияларының санына келетін болсақ, МАГАТЭ мәліметтері бойынша, атом электр станциялары паркі мен атом энергиясын өндіру бойынша әлемде жетекші орынды АҚШ алады. Дүниежүзілік ядролық қауымдастықтың мәліметтерінде әлемде өндірілетін атом энергиясының 30 пайызы осы елден келеді.

Американдық бейбіт атомның ерекшелігі – оған жеке сектордың қатысуының жоғары үлесі. Соған қарамастан, үкімет атом энергетикасы саласына қауіпсіздік пен қоршаған ортаны сақтау мәселелерін реттеу, қаржыландыру және саланы дамыту мақсаттарын қою есебінен терең тартылған. АҚШ-тың мемлекеттік және жергілікті өзін-өзі басқару саясаты елдің атом энергетикасы мәселелерінде басты орын алады.

2012 жылы комиссия мүшелері Джорджия штатында бұрыннан бар атом электр станциясының аумағында жаңа екі ядролық реактор салуға басым дауыс берді. Осы реакторлардың бірі 2023 жылы өнеркәсіптік пайдалануға берілді. Екіншісі 2024 жылы желіге қосылды.

2023 жылғы желтоқсандағы МАГАТЭ деректеріне сүйенсек, Қытай – салынып жатқан атом реакторларының саны бойынша әлемдік көшбасшы ел. 

Дүниежүзілік ядролық қауымдастықтың мәліметінде, Қытайда атом электр станцияларының құрылысына серпін көмір станциялары ауаның ластануының жоғары деңгейін береді.

Қытайдағы атом энергетикасын дамытудың қазіргі стратегиясы 2014 жылы Ұлттық энергетикалық әкімшіліктің (National Energy Administration) құрылуымен қабылданды. NEA-ның бірінші отырысында сөйлеген сөзінде премьер-министр Ли Кэцян атом энергетикасын дамыту елдің қауіпсіздігін болашақта қамтамасыз ету және экономикалық өсуді жалғастыру үшін қажет екенін атап өтті. Қытай премьері энергетикалық қауіпсіздікті қамтамасыз етудің негізгі факторы ретінде жаңа атом электр станцияларының уақтылы іске қосылуын атады.

Атом энергетикасы саласында жұмыс істейтін Қытайдың ең ірі науқаны – Қытай Ұлттық ядролық корпорациясы (CNNC). Қытайда жаңа атом электр станцияларының құрылысы тиісті жобаларды Қытай Мемлекеттік Кеңесі келіскеннен кейін жүзеге асырылады. 2023 жылдың соңында Қытай Мемлекеттік кеңесі төрт жаңа реактордың құрылысын мақұлдады («Тайпинлин» атом электр станциясында екі энергоблок, сондай-ақ «Цзиньцимэнь» атом электр екі станциясында  реактор).

АЭС салу туралы шешім қабылдаудың әлемдік тәжірибесі әртүрлі. Атом энергетикасын дамыту бойынша елдер көшбасшыларының шешімдеріне факторлардың тұтас кешені әсер етеді. Кейбір елдер атом электр станцияларын салу, ұзарту немесе жабу туралы мәселені Ұлттық референдумдарға немесе парламенттерде дауыс беруге шығарады. Елдердің энергетика саласының дамуы ғана емес, болашақта энергетикалық және өнеркәсіптік қауіпсіздік пен тәуелсіздік те олардың нәтижелеріне байланысты.

Осы саладағы әлемнің топ-3 елі үшін атом энергетикасын дамытудың негізгі факторы энергетикалық қауіпсіздік пен тәуелсіздік факторы болып табылады. Сондықтан бұл елдерде бейбіт ядролық саланы дамыту мәселелері тұтастай алғанда саланы дамыту және жаңа ядролық энергия блоктарын салу туралы түпкілікті саналы шешімдер қабылдайтын үкіметтер мен ел басшыларының тұрақты назарында.

Дүниежүзілік ядролық қауымдастықтың мәліметтерінде, бүгінде 30-ға жуық ел ядролық энергетика бойынша өз бағдарламаларын қарастыруда, жоспарлауда немесе іске асыруға кірісуде. Тағы 20-ға жуық ел бейбіт атомның өз саласын дамытуға қандай да бір түрде қызығушылық танытты.

Айта кетейік, Дүниежүзілік ядролық қауымдастықтың мәліметі бойынша, соңғы 20 жылда 107 реактор қартаю себебінен пайдаланудан шығарылды, ал сол кезеңде 100-ге жуық жаңа реактор іске қосылды.